Het nieuwe normaal 2.0

Het was eind maart toen heel werkend Nederland volledig op zijn kop werd gezet. Corona greep snel om zich heen. Gewoon naar kantoor toe gaan was er niet meer bij. Iedereen kon voortaan beter thuis aan de slag. Dat werd het ‘nieuwe normaal 1.0’.

Ook voor mij. Net een nieuwe baan, amper drie weken ingewerkt op kantoor en dan verplicht naar huis. Af en toe zit ik ook een paar dagen bij mijn ouders. Allemaal thuiswerkers: moeder op haar studeerkamer, vader op zolder en ik aan de keukentafel. We hebben nog nooit zoveel koffie gedronken en ommetjes gemaakt.

NOW-steun

Tijdens zo’n ommetje in het park met mijn vader vraag ik hoe hij als werkgever van een klein bedrijf met zo’n tien mensen in dienst omgaat met corona. Hij ziet zijn omzet razendsnel inzakken, de opdrachtgevers vallen één voor één af. Hij heeft NOW-steun aangevraagd, maar dat is niet genoeg. Hij is van plan zijn werknemers te vragen een deel van de vakantiedagen vrijwillig op te geven en misschien moet hij ook vragen of het vakantiegeld niet of later kan worden uitbetaald. Als laatste optie voor ontslag ziet hij een collectieve loonsverlaging.

In zijn gedachtegang klinkt dat allemaal heel logisch. Hij ziet het als een beroep doen op zijn personeel, die zo ook hun bijdrage levert aan het in stand houden van hun werk, zijn bedrijf. ‘Samen de crisis doorkomen’, zegt hij. Je hoort het vaker. Grote hotelketens die vakantiegeld niet uitbetalen, collectieve loonsverlaging bij verzekeringsmaatschappijen.

Diefstal

Ik probeer mijn vaders gedachtegang te pareren. Vakantiegeld niet of niet op tijd betalen is eigenlijk diefstal. Het vakantiegeld is al de afgelopen maanden door de werknemer verdiend, het is administratief al gereserveerd, maar alleen nog niet uitbetaald loon. Werknemers vakantiedagen laten opnemen terwijl dat geen vakantie is, is ook niets anders dan een verkapte loonsverlaging. Want het is een betaalde vakantiedag, die dan ineens niet meer hoeft te worden uitbetaald. Mijn vader lijkt nog steeds zeker van zijn zaak, maar de eerste barsten in zijn geloof zijn er al.

We lopen nog maar een rondje door het park. Wat is eigenlijk de essentie van het ondernemer-zijn? Een ondernemer huurt arbeidskrachten in tegen een min of meer fixed fee. Als het slecht gaat, is het verlies voor de ondernemer, niet voor de medewerkers. Omgekeerd geldt ook dat als het goed gaat, de winst voor de ondernemer is. Werknemers krijgen hoogstens een zeer beperkte winstdeling. Daar zijn we het eigenlijk allebei over eens. Als je nu grote loonoffers vraagt in slechte tijden, moet je eigenlijk als het goed gaat de hele winst ook verdelen onder de werknemers. Ze hebben toch ook mede risico gelopen?

Zout

Ik strooi nog wat extra zout in de wond en vraag hoe hij de loonoffers is overeengekomen met zijn werknemers. ‘Wil je de mail lezen die ik ze gestuurd heb, waar het allemaal netjes in staat?‘ vraagt hij. ‘Wist je, pap, dat een collectieve mail van jou niet zoveel waard is bij een rechter? Een werkgever mag niet eens eenzijdig de arbeidsvoorwaarden wijzigen. Elke werknemer moet er individueel en schriftelijk mee instemmen. Langzaamaan voelt hij nattigheid.

Ik leg hem ook uit dat werknemers niet snel nee durven te zeggen. Ze zien de bedreigingen voor hun baan en financiële zekerheid hun kant op komen. Ze zitten in een afhankelijkheidspositie waarbij weigeren vaak geen optie is. En er is niemand die durft op te staan om dat te zeggen. Als mijn leidinggevende bij mij kwam met de vraag om vakantiedagen in te leveren zou ik ook niet snel ‘nee’ durven zeggen. Maar het knaagt wel aan het basisgevoel van veiligheid en vertrouwen. Een werkgever die op deze manier loonoffers afdwingt zal daar nog jaren de naweeën van voelen.

Medezeggenschap

En daar is nou precies de medezeggenschap voor bedoeld. De ondernemingsraad of personeelsvertegenwoordiging kan wel namens alle werknemers proberen zulke plannen van werkgevers te voorkomen. Ze behoeden werkgevers voor een arbeidsrechtelijke misstap en voorkomen een vertrouwenskloof.

Er ligt nog meer werk op het pad van de OR. Corona biedt de OR de kans extra invulling te geven aan zijn eigen intermediaire rol. De overheid eist dat werkgevers OR’en betrekken bij hun NOW-aanvraag. Dat betekent een breder draagvlak en meer begrip voor een corona-aanpak. De OR krijgt een verplichte rol bij het toezicht op de bijbehorende scholingsplicht voor werknemers. De OR kan goede regelingen afspreken over de beschikbaarstelling van arbovriendelijk meubilair voor thuiswerkers. Zo kan de OR de brug vormen tussen werknemers en hun bestuurder, de werkgever.

Dankzij corona een steviger brug dan ooit. Na een wel erg stevige lunchwandeling heb ik zelfs mijn vader (bijna?) overtuigd van nut en noodzaak van een ondernemingsraad of personeelsvertegenwoordiging. En nu maar hopen dat dit het echte nieuwe normaal 2.0 is.