Financiële kengetallen

Wat zijn financiële kengetallen?

Financiële kengetallen of ‘ratio’s’ worden gebruikt bij de financiële analyse van jaarrekeningen en het opstellen van financiële doelstellingen voor begrotingen en reorganisaties. Ook kunnen organisaties met elkaar vergeleken worden door middel van benchmarking op basis van deze kengetallen. Kengetallen worden weergegeven in verhoudingsgetallen, percentages of bandbreedtes. Door de compacte vorm van deze kengetallen zijn financiële stukken veel eenvoudiger te analyseren. De profitsector kent verschillende categorieën van kengetallen: winstgevendheid, liquiditeit, solvabiliteit, rentabiliteit en omloopsnelheid. In de non-profitsector, zoals bijvoorbeeld de zorg, het onderwijs, of de overheid worden enkele afwijkende kengetallen gehanteerd.

Een OR moet financiële kengetallen wel kunnen lezen, maar hoeft deze niet zelf uit te rekenen. Maak zoveel mogelijk gebruik van de bestaande analyses die de bestuurder verstrekt en vraag zo nodig om aanvullende toelichtingen, berekeningen en onderbouwingen.

Welke kengetallen zijn van belang?

Bij de ontvangst van een jaarrekening of begroting moet een OR altijd direct kijken naar het kengetal ‘winstgevendheid’. Dat is het resultaat gedeeld door totale omzet of opbrengsten. Kijk ook naar het kengetal solvabiliteit. Dat is het eigen vermogen gedeeld door het balanstotaal. Indien deze kengetallen niet zijn vermeld, dan kan een OR deze gemakkelijk zelf uitrekenen. Ga echter niet als OR allerhande kengetallen uitrekenen. Dat niet uw taak als OR. Als overige kengetallen belangrijk zijn, dan hoort het financiële management dat voor u te doen.

Als de berekening van een specifiek kengetal niet direct duidelijk is, laat dat dan voorrekenen door de bestuurder of de financiële manager.

Kengetallen bij de jaarrekening

Een OR kan te maken krijgen met financiële kengetallen als ze worden vermeld in een toelichting op de jaarrekening en/of de begroting. Kennelijk vormen deze dan belangrijke onderdelen van het financiële beleid waarop het management de aandacht wil vestigen. Hiervan kan de OR dan kennis nemen. Bij begrotingen kunnen financiële kengetallen ook gebruikt worden om toekomstige doelstellingen te formuleren. Dit geldt niet alleen voor jaarlijkse begrotingen, maar ook voor incidentele begrotingen bij grote reorganisaties.

Kengetallen bij een lening

Bij belangrijke leningen worden altijd concrete financiële kengetallen met financiers afgesproken, zoals bijvoorbeeld een ‘cash cover ratio’. Een OR dient hiernaar te vragen bij de adviesaanvraag voor een dergelijke lening. Gedurende de looptijd van de lening gaat de OR af en toe na of de overeengekomen ratio nog steeds wordt gehaald.

Kengetallen bij sociaal beleid

Een OR kan niet alleen te maken krijgen met financiële kengetallen. Ook het gerealiseerde en toekomstige sociale beleid kunnen worden samengevat in korte kengetallen zoals bijvoorbeeld:

• ontwikkeling gemiddelde beloning per FTE;
• verhouding vast/variabel personeel;
• in-, door-, en uitstroom van medewerkers.

De bestuurder van een grotere organisatie is verplicht om specifieke informatie te geven over het sociale beleid volgens artikel 31b tot en met d van de Wet op de ondernemingsraden. Dit geldt ook voor non-profit- en overheidsorganisaties.

Vergelijking van jaren

Kengetallen op zich zeggen vrij weinig. Pas als deze in een bepaalde context geplaatst worden, kunt u er als OR echt informatie uithalen. U zult kengetallen daarom met voorgaande jaren moeten vergelijken. Ziet u bijvoorbeeld dat de solvabiliteit over de afgelopen drie jaar steeds afneemt? Dan kan dat een teken zijn dat er iets mis is. Ook kunt u kengetallen van uw organisatie vergelijken met andere organisaties in uw branche. Zo krijgt u snel een overzicht van de financiële gezondheid van uw organisatie ten opzichte van de rest van de markt. Wijken de cijfers erg af? Dan kan dit een aanleiding zijn om vragen hierover te stellen aan uw bestuurder.

Ook kunt u kengetallen die u in een begroting aantreft, vergelijken met die van de realisatie volgens de laatste jaarrekening. Bijvoorbeeld: de begroting gaat uit van een resultaat van 15% van de omzet of opbrengsten. In het verleden is dat resultaat nog nooit gehaald. Een OR moet dan aan de bestuurder vragen waarom dat nu wel gaat lukken.

De bestuurder is in principe niet verplicht om financiële kengetallen op te nemen in de toelichtingen op de jaarrekening of de begroting. De OR kan deze informatie dan ook niet opeisen. Indien financiële kengetallen beschikbaar zijn, dan maken deze onderdeel uit van de algemene (financiële) gegevens die een bestuurder volgens artikel 31a van de Wet op de ondernemingsraden (WOR) aan de OR moet verstrekken ten behoeve van de besprekingen van de werkzaamheden en resultaten in het verleden en de verwachtingen voor de toekomst. Indien een benchmark-, of vergelijkbaar researchrapport met financiële kengetallen over de organisatie  beschikbaar is, dan kan de OR dit opvragen volgens artikel 31 indien de OR deze informatie redelijkerwijs nodig heeft voor de vervulling van haar taak.

Vraag aan de bestuurder om het toekomstige financiële beleid samen te vatten in enkele financiële kengetallen. Controleer na verloop van tijd of deze kengetallen ook worden gehaald en bespreek eventuele afwijkingen met de bestuurder.

OR: in de praktijk

Een OR moet financiële kengetallen wel kunnen lezen, maar u hoeft deze niet zelf op te stellen. Maak zoveel mogelijk gebruik van de analyses die het financieel management toch al moet geven. Indien de OR deze informatie onvoldoende vindt, vraag dan om aanvullende toelichtingen en berekeningen. Overigens is de bestuurder in principe niet verplicht om kengetallen te vermelden in de toelichtingen op de jaarrekening of de begroting. U kunt een financiële commissie starten om de financiële kennis te bundelen. In een commissie kunnen ook niet-OR-leden zitting nemen. Vraag bijvoorbeeld iemand van de boekhouding om lid te worden van de financiële commissie.