Lijstenstelsel en personenstelsel

Personenstelsel

In het personenstelsel brengt iedere kiezer stemmen uit op verschillende kandidaten. In principe kiest iedere kiezer evenveel kandidaten uit als er zetels in de OR zijn. Het aantal op een kandidaat uitgebrachte stemmen bepaalt of deze is gekozen. Dat betekent dat personen rechtstreeks worden gekozen.

Hanteert u een personenstelsel? Dan is het van belang dat de kiezers de kandidaten persoonlijk kennen.

Lijstenstelsel

Bij het lijstenstelsel, de term zegt het al, stemt de kiezer niet op een bepaalde persoon, maar op een programma of op bepaalde belangen. Het lijstenstelsel is vergelijkbaar met verkiezingen voor de gemeenteraad of de Tweede Kamer. In het lijstenstelsel brengt iedere kiezer één stem uit, en wel op een van de kandidatenlijsten. Tegelijkertijd geeft de kiezer een kandidaat aan naar wie zijn of haar voorkeur uitgaat: de voorkeursstem. Hoeveel zetels een lijst krijgt, wordt bepaald door het in totaal aantal uitgebrachte stemmen. Dit gebeurt middels de kiesdeler, dat is het aantal stemmen dat een lijst nodig heeft om een zetel te bemachtigen.

Voorkeursstemmen kunnen de volgorde op de lijst doorbreken. U dient hiervoor wel een voorziening te treffen in uw OR-reglement.

Grootte organisatie

Het lijstenstelsel komt vooral in aanmerking voor grote ondernemingen, waarbij de kiezers en de kandidaten elkaar veelal niet persoonlijk kennen. Om het personenstelsel goed te laten functioneren is het gewenst dat de kiezers de kandidaten persoonlijk kennen, wat bij kleinere ondernemingen vaak het geval is.

Bij een PVT wordt altijd gebruikgemaakt van het personenstelsel.

Programma vs. persoon

Bij het personenstelsel kiest de kiesgerechtigde voor personen in wie ze persoonlijk vertrouwen hebben. Bij het lijstenstelsel gaat het om het programma. De kiezer brengt een stem uit op een ingediende lijst met kandidaten.

Tussentijdse vacatures

Het kan voorkomen dat er tussentijdse vacatures ontstaan. Bijvoorbeeld als iemand de OR verlaat of ontslag neemt. Bij het personenstelsel bent u niet verzekerd dat de opvolger dezelfde plannen heeft als zijn of haar voorganger. Bij het lijstenstelsel is dat wel zo. Tussentijdse vacatures worden bij dit systeem ingevuld door een kandidaat van dezelfde lijst. Bij het personenstelsel wordt de vacante vacature ingevuld door degene die na de laatst gekozen kandidaten de meeste stemmen had.

Reglement

Op basis van de Wet op de ondernemingsraden (WOR) bent u verplicht een reglement op te stellen. In het reglement legt u de spelregels rondom de medezeggenschap in uw organisatie vast, met name de spelregels omtrent verkiezingen. Ten eerste legt u vast voor welk stelsel u kiest. Daarna bepaalt u de spelregels voor het desbetreffende stelsel. Zo kunt u bijvoorbeeld vastleggen wat er gebeurt met tussentijdse vacatures, of u het standaard aantal zetels hanteert en wat de zittingsduur van de OR is.

De spelregels die u in het reglement vastlegt, zijn sterk afhankelijk van het stelsel van uw keuze. Gebruik deze gratis tool om uw reglement op te stellen.

Overstappen

Hanteert u op dit moment het personenstelsel, maar wilt u overstappen op het lijstenstelsel, of andersom? U dient voorafgaand aan de verkiezingen de keuze voor het kiesstelsel in het reglement vast te leggen. U kunt het OR-reglement wijzigen, maar u bent wel verplicht de bestuurder in de gelegenheid te stellen zijn standpunt kenbaar te maken over het concept-reglement. Daarna dient u hem een exemplaar van het vastgestelde reglement te geven.

Rol van vakbond

Niet alleen de OR, maar ook de vakbond heeft invloed op de manier waarop de verkiezingen worden ingericht. Ten eerste heeft de vakbond het recht om over het voorlopig reglement te worden gehoord. De vakbond kan dus een voorkeur uitspreken voor het verkiezingsstelsel. Ten tweede is in artikel 9 WOR de rol van de vakbond bij het tot stand komen van de ondernemingsraad vastgelegd. De vakbond heeft het recht een kandidatenlijst in te dienen. Wel moet de vakbond hiervoor overleggen met haar leden.

Kiesgroepen

Binnen de twee stelsels kunt u er ook voor kiezen om al dan niet gebruik te maken van kiesgroepen. Kiesgroepen zijn bepaalde groepen kiesgerechtigde medewerkers waarover de zetels verdeeld worden. Zetels die tot de ene kiesgroep behoren kunnen niet door de andere kiesgroep worden ingevuld. U kunt kiesgroepen onder andere indelen naar functiegroep, afdeling, team, vestiging en soort dienstverband. Medewerkers in één kiesgroep hebben bepaalde gemeenschappelijke kenmerken of belangen waarvan men het belangrijk vindt om die vertegenwoordigd te hebben in de OR.

Het is ook mogelijk om gedeeltelijk gebruik te maken van kiesgroepen.